Sivas’ın Kabakyazısı mevkiinde bir okul. Bir yanda askeri düzeye yakın disiplin, bir yanda ele avuca sığmaz öğrenciler. Zengini çok az, hepsi dar gelirli aile çocukları. Kurallarından taviz vermeyen dirayetli öğretmenler. Belediye bandosunu gölgede bırakacak kadar mükemmel bir okul bandosu. Türkiye çapında nam salmış koşucuları, futbolcuları, haltercileri ve güreşçileri. Aydınlık resimhâneler. Kimisi bor yağı, kimisi mazot, kimisi kaynak dumanı, kimisi vernik ve boya kokan atölyeler. Bu atölyelerde, Arap Sabunu, hızar talaşı ve saçtan mamul tekneleriyle dikkat çeken lavabolar. Elleri yüzleri is, pas içinde, yoğun kalabalıkta bir musluk kapabilmek için birbiriyle yarışan öğrenciler. Bakır karavanalarla dağıtılan “yarım yatılı” öğle yemeği. Usta ahçıların elinden çıkan o güzelim yemekler… Yüzde yüz erkek talebelerden oluşan, erkekçe konuşmaların rahat olduğu ferah sınıflar, uzun koridorlar, geniş bahçe, Kepenek Suyu’nu cömertçe akıtan şadırvan yavrusu çeşme ve oradan Hükümet Meydanı’na kadar uzanan parke yol. Dört mevsim bu yolun düzgün taşlarını eski ayakkabılarıyla aşındıran talebeler. İş önlüğü, üstübü, (T) cetveli ve plançete: Her ne kadar kendisini gizlemek istese de bir Sanat Okulu öğrencisini sokakta hemen ele veren, ip uçları. Her şeye rağmen kurulan büyük dostluklar, genizlere sinen ve ömür boyunca çıkmayacak olan atölye kokuları ile bu yapının bütün birimlerine gömülmüş sayısız hatıralar.
İşte bu okul, yaygın olan adıyla Sivas Sanat Okulu’dur. Bir asrı aşkın yetiştirdiği sanatkârlarla milletimizin geleceğini küçümsenmeyecek derecede etkilemiştir. Mezunları sanayiimizin gelişmesinde önemli rol oynamış ve görev aldıkları her kademede devletimize büyük hizmetlerde bulunmuşlardır. Halen Sivas Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi adıyla faaliyetini sürdüren bu okulumuzun tarihçesi hakkında kısaca bilgi vererek konumuza geçmek istiyoruz.
Sivas Sanat Okulu, 1902 yılında o yılların Sivas Valisi Reşit Akif Paşa tarafından “Mekteb-i Sanâyi’” yani Sanayi Mektebi adıyla şimdiki Yarıaçık Cezaevinin bulunduğu tarihi binada hizmete açılmıştır. İlk yıllarda, Marangozculuk, Demircilik ve Kunduracılık dallarında eğitim veren okul, cumhuriyetle birlikte “Sanatlar Evi” adıyla hizmetini sürdürmüş ve 1939 yılında “Bölge Sanat Okulu” olarak Milli Eğitim Bakanlığına devredilmiştir. İkinci Dünya Savaşı’nda Edirne Sanat Okulu’nun tüm araç, gereç ve tezgahlarının güvenlik nedeniyle Sivas Sanat Okuluna nakledilmesiyle okul daha da önem kazınmıştır. Demir, Tesviye ve Marangoz şubeleriyle hizmete açılan Bölge Sanat Okulunda daha sonra sırasıyla, Motorculuk (1944-1945), Elektrikçilik (1945-1946), Özel Elektrikçilik (1952-1953) ve Özel Tesviyecilik (1953-1954) bölümleri açılmıştır. Bir süre “Sivas Sanat Enstitüsü” adıyla eğitim veren okul, 1970’li yıllarda bir çok yeni bölümün ilavesiyle “Sivas Endüstri Meslek Lisesi” ve daha sonra bünyesinde Teknik Lise açılmasıyla da “Sivas Teknik Lise ve Endüstri Meslek Lisesi” adını almış ve halen bu adla eğitim ve öğretimini sürdürmektedir.
Bu kısa tarihçeden sonra, yanlış anlaşılmaması için yazımızın başlığı hakkında kısaca bilgi verelim. Samimi olarak söylemek gerekirse, bu yazımızın yerine, “Sanat Okulunun Altın Çocukları” başlığı altında başka bir yazı yazmamız da mümkündü. Bu okulun yüz yıldır yetiştirdiği öğrenciler bu iltifatı çoktan hak etmişlerdi. Ancak, biz bir disiplin defterinden yola çıkarak yazımızı kaleme aldığımızdan başlığı bu şekilde attık.
Sanat okulunun haşarı çocukları, derken konuyu bu yönüyle ele almayı istemiş değiliz. Kayıtlarda geçen kişileri kötülemek veya deşifre etmek gibi bir niyetimiz de mevcut değildir. Amacımız, kağıt fabrikasında hamur haline dönüşmeden bir belgeyi yeni kuşaklarla paylaşmak ve bir dönemi karınca kararınca aydınlatmaktır. Yazımızı kaleme alırken, metinlerde geçen kişilerin künyelerini tam olarak vermek en doğru iş olacaktı. Ancak biz bazı suçlarda kişilerin rencide olmamaları için soyadlarının baş harflerini yazmayı tercih ettik. Konuyla ilgili herkesken hoşgörü bekliyoruz. Amacımız bağcıyı dövmek değil üzüm yemektir.
Yazımıza konu olan disiplin defteri 4.12.1939-22.1.1951 yılları arasında tutulmuş, eğitim öğretim tarihimiz açısından son derecede önemli bir vesika olmasının yanı sıra, belirtilen 13 yıllık zaman diliminde Sivas’ta cereyan eden sosyal olayları ve o dönemde öğrencilerin ruh halleri ile davranışlarını yansıtması açısından da mühim bir belgedir. Aslı okul arşivinde olan ve 148 sayfadan meydana gelen defter, okulun eski müdürlerini belirlemek amacıyla yaptığımız bir çalışma esnasında dikkatimizi çekmiş ve önemine binaen fotokopi yoluyla bir sureti alınmıştır. Ayrıca bazı sayfalarının tarafımızca fotoğrafları çekilmiştir.
Defterin 4.12.1939 tarihli ilk sayfasından 11.6.1940 tarihli 20. sayfasına kadar “T.C. Sivas Bölge Sanat Okulu Direktörlüğü 1923” mührü vurulmuştur. 28.12.1940 tarihli 22. sayfa ile 23.12.1943 tarihli 44. sayfa arasında kalan sayfalara mühür vurulmamıştır. 24.1.1944 tarihli 45. sayfadan defterin bittiği 22.1.1951 tarihli 146. sayfaya kadar karar yazılı olan tüm sayfalara “T.C. Sivas Erkek Sanat Enstitüsü Müdürlüğü 1923” mührü vurulmuştur. Yine, ilk karardan başlayarak onaylarda okul müdürü yerine “direktör” kelimesi kullanılırken, 27.1.1942 tarihli belgeden itibaren “direktör” kelimesinin terk edilerek yerine “müdür” kelimesinin kullanılmış olduğu dikkat çekici bir husustur. Kararlar 11.6.1940 tarihli 20. sayfaya kadar daktilo ile; 28.12.1940 tarihli 22. sayfadan 23.12.1943 tarihli 44. sayfaya kadar düzgün el yazısıyla; 24.1.1944 tarihli 45. sayfadan son sayfaya kadar ise tekrar daktilo ile yazılmıştır. Metinlerde kullanılan üslup ise, o yılların özelliklerini taşıdığından, ayrıca kayda değer güzelliktedir.
Önce sıralarında öğrenci olarak oturduğumuz, sonra öğretmen sıfatıyla dönüp uzun yıllar hizmet verdiğimiz Sivas Sanat Okulu hakkında bir yazı yazmış olmak bize büyük mutluluk vermiştir. Bunu başka yazıların da takip etmesi gerekmektedir. Onbinlerce Sivaslının hatıralarıyla dolu bu mekân hakkında eminiz ki söylenecek daha çok söz vardır. Eli kalem tutan herkesi göreve davet ederken sizleri disiplin defterinin ilginç kararlarıyla baş başa bırakıyoruz. Bir yazıya sığması mümkün olmayan olayları sizler için derledik. Kısmet olursa yazımızı devam ettireceğiz. Bakalım Sanat Okulunun yaramaz çocukları 1940’lı yıllarda neler yapmışlar?
No: 1(Sayfa 1)
4/XII/1939 tarihine rastlayan Pazartesi günü toplanan disiplin kurulu aşağıda sırasile yazılı yatılı ve gündüzlü talebeleri birer birer çağırarak soruya çekmiş ve yapılan incelemede suçları sabit olanlara derecelerine göre icabeden cezaları vermiştir.
Disiplin kurulu, verilen cezaların münasip bir şekilde talebeye tebliğini okulumuz direktörlüğünden rica eder.
………..
2- Okulumuzun nehari İh.I.C şubesi talebesinden 103 numaralı Gani U., halı atelyesinden evlerine giden kızlara laf atmak, sigara içmek, gelmediği güne ait sahte vesika getirmek suçlarından soruya çekilmiş ve yapılan incelemede suçları sabit olmuş ve kendisi de muhtelif tevillerle suçunu itiraf etmiş olduğundan ve işlediği suçlar talimatnamenin 20, 22 ve 25-inci maddelerinde yazılı suçlardan olduğundan ilk defaya mahsus olmak üzere kendisine bir (Tekdir) cezası verilmesine.
5-Parasız yatılı talebeden 22 numaralı Cevdet Taşan ile 94 numaralı Yaşar Necdet Erdem, mutâlaa esnasında gürültü ettiklerinden ve sınıf mümessilini dinlemediklerinden her ikisi disiplin kurulu huzuruna çağırılarak soruya çekilmiş ve yapılan incelemede gürültü ettikleri ve bu hal tekerrür ettiği anlaşılmış olup işledikleri suç talimatnamenin 8-inci maddesinde yazılı suçlardan olduğuna binaen her ikisine birer (Tenbih) cezası verilmesine.
6- Okulumuzun İh.I;D. şubesinden Bahaettin Yaray ile aynı sınıftan 170 numaralı Halis Tenik okul etrafındaki fidanlardan birini kırarak ateş yakarlarken fidanllık bekçisi tarafından yakalandıkları ve bu suçu kendileri de itiraf ettikleri için, disiplin kurulu huzurunda kendilerine şiddetle ihtaratta bulunulmuş ve işledikleri suç talimatnamenin 15-inci maddesinde yazılı suçlardan olduğundan her ikisinin birer (Tekdir) cezasile cezalandırılmasına. İttifakla karar verilmiştir.
7-Aşağıda numaraları yazılı talebeler Pazar günü izin zamanından evvel okuldan ayrıldıklarından disiplin kurulu huzuruna çağırılarak bu işin fenalığı ve dahili talimatnameye aykırı hareket olduğu ve bir daha tekerrür etmemesi için çok dikkatli davranmaları lüzumu anlatılmış ve bu suçu bilmiyerek yaptıkları anlaşıldığından bu seferlik yapılan nasihatla iktifa edilmesi karar altına alınmıştır.
No: 60, 61,75, 76, 78, 87, 91 ve 82 numaralı talebeler.
Disiplin kurulu başkanı Üye Üye
Yardirektör Tes.At.Öğ. Ağaçişleri At.Öğ.
Nuri Akyazı Necmi Atilla Hüseyin Tınay
No: 2 (Sayfa 2)
11/XII/1939 Pazartesi günü toplanan disiplin kurulu aşağıda sırasile yazılı yatılı ve gündüzlü talebeleri birer birer çağırarak soruya çekmiş ve yapılan incelemede suçları sabit olanlara derecesine göre aşağıda yazılı cezaları vermiştir.
Disiplin kurulu, verilen cezaların münasip bir şekilde talebeye tebliğini okul direktörlüğünden rica eder.
1. Okulumuzun nehari talebesinden 201 numaralı Ahmet Çelikbıçak hakkında Tesviye atelyesi öğretmeni Necmi Atilla tarafından verilen I/XII/1939 tarihli rapor okundu ve bu talebe disiplin kurulu huzuruna çağrılarak hadise incelendi. Ahmet Çelikbıçak esasen sigara içmediğini ve ancak o gün arkadaşı tarafından verilen sigarayı içerken yakalandığını itiraf etmiş ve bu suç talimatnamenin 22-inci maddesinde yazılı suçtan olduğundan kendisine bir (Tekdir) cezası verilmesine. Kendisine sigara veren ve içen arkadaşlarının ayrıca disiplin kuruluna alınmasına.
3. Okulumuzun parasız yatılı talebesinden olup 95 numarada kayıtlı bulunan Dursun Bozyeli okula geleli henüz üç gün olduğu halde anne ve babasını göreceği geldiğini bahane ederek kaçmak suretile memleketine gittiği anlaşılmış ve muhabere neticesinde velisi tarafından okula gönderilmiştir. 10/XII/1939 tarihinde okula gelen bu talebe disiplin kuruluna alınarak soruya çekilmiş ve kaçmasında makul bir sebep görülmediğinden ve bu suç talimatnamenin 15-inci maddesinde yazılı suçtan olduğundan bir hafta müddetle (Okuldan Uzaklaştırma) cezası verilmesine ve bu cezanın talebeyi tecrit etmek suretile tatbikine ittifakla karar verildi.
Disiplin kurulu başkanı Üye Üye
Yardirektör Tes.At.Öğ. Ağaçişleri At.Öğ.
Nuri Akyazı Necmi Atilla Hüseyin Tınay
Karar No: 3 (Sayfa 3)
Karar Ta; 13/I/1940
1. Okulumuz parasız yatılı talebesinden (1) numaralı Mehmet Konur, (22) numaralı Cevdet Taşan, (34) numaralı İbrahim Koçer ve (66) numaralı Osman Şahiner içme suyu fıçısına abdesthane ıbrığını daldırarak su aldıklarından birer ihtarla cezalandırılmasına.
3. İh.IC. şubesi talebesinden 141 numaralı Bekir Sıtkı Altuğ, 144 numaralı Recep Kızılersü, 146 numaralı Ekrem Aybar, 149 numaralı Ahmet Asım Tokuş’un sigara içerken yakalanmış olmalarından ve ceplerinde sigara paketleri çıktığından her dördünün birer tekdir cezasıyla tecziyesine.
4. Sigara içtiğini haber verdiği için aynı sınıftan 124 numaralı Mehmet Yerliyurdu dövmek suretile burnunu kanattığından 146 numaralı Ekrem Aybar’a iki tekdir cezası daha verilerek, cezasının üç gün müddetle (okuldan uzaklaştırma) cezasına çevrilmesine
124 numaralı Mehmet Yerliyurt da lisan münakaşası yaparak kavgaya sebep olduğundan bir tenbih cezası ile tecziyesine ittifakla karar verildi.
Başkan Üye Üye
Yardirektör Tes.at.öğ. Ağaçiş.at.öğ.
Nuri Akyazı Necmi Atilla Hüseyin Tınay
Kara No: 4 Sayfa 4
Karar ta. 18/I/1940
1. Okulumuz parasız yatılı talebesinden olup yegâne velileri okul idaresi olduğu ve talebenin her türlü talep ve şikâyetlerini serbestçe okul direktörlüğüne anlatmaları icap ettiği halde bütün müracaat edilecek makamları tecavüz ederek vekâletleri rahatsız etmeye cesaret ettiklerinden (83) numaralı Mehmet Kalem, (17) numaralı Ahmet Yönbül, (31) numaralı Ahmet Evcimen’in birer tekdir cezasile tecziyesine.
2. Yine İh.I.B şubesi talebesinden 53 numaralı Ahmet Alemdar, okul idaresine veli göstermediği ve idareden izin almadığı halde 9/1/1940 tarihinde okulca tanınmayan ve kim olduğu belli olmıyan bir şahsın evinde kalmak suretile geceyi okul haricinde geçirdiğinden kendisine şimdilik bir tekdir cezası verilmesine ittifakla karar verildi.
Başkan Üye Üye
Direktör Yardirektör Tes.at.öğ.
Rıfat Yelmen Nuri Akyazı Necmi Atilla
Kara No: 6 (Sayfa 6) Karar ta. 7/11/1940
1. Okulumuzun parasız yatılı talebesinden İh.I.A. şubesinde (1) numara ile kayıtlı bulunan Mehmet Konur, okuldaki münasebetsiz ve serkeşane hareketlerini idareye haber verdiğinden mugber olarak aynı sınıftan 39 numaralı Orhan Ilgaz’ı sinemadan çıkarken kalabalık halk arasında galiz küfürlerle sövdüğünden ve bu hareketi dinlenen şahitlerle de sabit olduğundan bir (tekdir ) cezası verilmesine,
Bu vak’ayı tahkik eden öğretmen Necmi Atilla’ya karşı ve ayrıca disiplin kurulu huzurunda serkeşane tavır takınarak küstahça ifadelerde bulunduğundan dolayı iki (tekdir) cezası daha verilerek cezasının üç gün müddetle (okuldan uzaklaştırma) cezasına tahfiline ittifakla karar verildi.
4. Okulumuzun parasız yatılı talebesinden 5 numaralı Selahattin Tarhan, sinema önünde bir numaralı Mehmet Konur’la 39 numaralı Orhan Ilgaz’ın aralarına girerek münasebetsiz hareketlerin önüne geçmesi icap ederken her ikisini kızıştırmağa ve kavga ettirmeye çalıştığı sabit olduğundan bu talebeye şiddetle (İhtarat) ta bulunulmasına ittifakla karar verildi.
Başkan Üye Üye
Yardirektör Tes.at.öğ. Ağaçiş. At.öğ.
Karar No: 6 (Sayfa 24)
Karar Tarihi : 6.VI-1941
Talebenin
Numarası Adı Soyadı Verilen Ceza İşlediği Suç
386 Yüksel Ç. 1 Hafta Okuldan uzaklaştırma Okul dışında kavga ettiği İçin
418 Mustafa Abbas U. “ “ “ “ “ “
348 Kemal Z. “ “ “ “ “ “
426 İbrahim Ö. 1. Tektir Okuldan kaçtığı için
294 İhsan Özken 1. Tektir Kavgaya arkadaşlarını teşvik ettiği
Direktörlükçe kurulumuza havale edilen Nöbetçi öğretmeni Sadi Sanal’ın 6-VI.1941 tarihli Raporu Okundu:
Hadisenin Hulasası:
1. T.2 den 386 Yüksel Ç. Sularbaşı Mahallesinde Feride isminde bir kızla anlaşarak mektuplaşıyorlar. Mahallerindeki bir kızla herhangi bir delikanlının münasebet peyda ederek mektuplaşması mahalle delikanlılarının kıskançlık duygularını çekiyor.
2. Yine aynı mahalleden Yüksel Ç., T. 2 den Abbas U., T.1 den Kemal Z., Mandolin ve Ağız Mızıkaları ile kızın kapısı önünden serenat yaprak geçtikleri ve bu hareketleri mahlelinin kinini artırdığı
3. Mustafa Abbas U., o mahleye bakan değirmenin üstünde her akşam mandolin çalarak yerli müteassıp halkı sinirlendirdiği
4. Mahleli çocukların Yüksel Ç., Kemal Z. ve Mustafa Abbas U.’ya mahallelerinden geçmemelerini sert bir şekilde, ihtar etmeleri üzerine başlayan münakaşa nihayet büyük bir kavga için başlangıç teşkil ediyor. 5.VI.1941 akşamı mahalle delikanlıları toplanarak talebelerimizle kavgaya hazırlanıyorlar. Talebeler mektebin dip bağçesinde toplanmış, mahalleli ise mahallelerinin köşesinde, karşılıklı sert, kinli bakışlar ve homurtulu konuşmalar bir başlangıç bekliyor. Bu esnada T.2 den 426 İbrahim Özakın geliyor. Arkadaşlarına, ayıptır sakın kavga etmeyiniz. Ben şimdi gider meseleyi hallederim diyerek mahallelinin yanlarına gidiyor. Gerginliğe bir son vermek isteyen İbrahim’i aralarında bulan mahleli derhal üstüne çullanarak dövüyorlar ve kavga böylece başlıyor. İbrahim kaçarken düşüyor ayağı bağçenin teline takılarak yaralanıyor. Bunun üzerine mahleli ile talebe arasında taş düellosu başlıyor. Mahleli daha kalabalık olduğu için ve kavganın büyüyeceğini anlayan talebeler geri çekilerek mektebe geliyorlar. Yatak hane zili çalmış olduğu için bir kısım talebe yatmış bulunuyor. Teknik İhzari den 294 İhsan Özkan yıkanmaya giderken geri dönüyor. Arkadaşlarını mahallelinin taşlıyarak kovaladığını ve rastgele tuttukları her talebeyi dövdüklerini arkadaşlarına heyecanla haber veriyor. Hemen bağçeye inen talebelerle halk arasında müthiş bir taş kavgası başlamış. Mahallelilerle beraber gürültü peşinden mahallenin bütün küçük çocukları ve onların peşinden anne ve babaları geliyor. Böylece halkın teşkil ettiği kesif bir kalabalık talebelerin attığı her taştaki isabeti fazlalaştırarak bir iki kişinin yaralanmasına sebep oluyor . Mektebin bağçesine giren halkın attığı taşlarla mektebin camları ve çerçeveleri kırılıyor. Nihayet işe vaziyet iden nöbetçi öğretmeni talebeleri derhal içeri alarak halkı zorla dağıtmağa muvaffak oluyor.
Tahkikat :
Vakanın iç yüzünü anlamak için bir çok talebe dinlenmiş. Yüksel Ç., Kemal Z., Mustafa Abbas U.’nun tahriri ifadeleri alınmıştır. Nöbetçi öğretmeninin izahati dinlenmiştir.
Netice ve Karar :
Mektebin ve talebeliğin yüksek şerefi bilhassa yeni açılan okulumuzun muhtelif vesilelerle muhitte temin ettiği senpati için acı bir darbe olan bu çirkin kavgaya – Halkın Taassubu ve mahalle delikanlılarının haleti ruhiyesi bir tarafa Yüksel Ç., Kemal Z., Mustafa Abbas U.’nun sebep olduğu tespit edilmiştir.
Mustafa Abbas U., Kemal Z. Ve Yüksel Ç. kavgaya sebep oldukları için okuldan 1’er hafta uzaklaştırma cezası Disiplin Kurulu Talimatnamesinin 2. maddesinin 20-ci Fıkrasına istinaden verilmesine ve Abbas U.’nun evcilik hakkının geri alınmasına,
İbrahim Özakın’ın ise münakaşa halindeki gerginliğin fiili bir kavga haline gelmesine sebep olması, yaralandığı halde okul hemşiresine haber vermeden kendini tedaviye kalkışması, mektepte iken kendini karakola davet eden bekçi ile gitmesi ve vaziyetten nöbetçi öğretmenini haberdar etmemesi suçundan ve Disiplin Kurulu Talimatnamesinin 2-ci Maddesinin 9-cu Fıkrasına ve 3-cü Maddenin Hükümlerine istinaden 1. Tektir verilmesine
İhsan Özken kavgayı gördüğü zaman nöbetçi öğretmenine değil de arkadaşlarına haber vererek neticenin daha vahim olmasına sebebiyet verdiği için Disiplin Kurulu Talimatnamesinin 2- ci maddesinin 33- cü Fıkrasına İstinaden ve 4-cü Maddenin Hükümleri etrafında Muhaffıf sebepler bulunduğu için bir Tektir Cezası ile tecziye edilmelerine ittifaken karar verdik.
Başkan Üye Üye
Muavin K. Özsoy Öğ. S. Ülgüray Öğ. S. Erten
Muvafıktır
Velilerine tebliği
7 – VI – 1941
845, 846, 847, 849, 850 / 21 Sayı ve 23 – VI – 1941 Tarihli yazılar ile velilerine tebliğ edildi.
Ka.
10- VI- 41